Mavzu: O‘zaro munosabatlarni o‘rnatishga qaratilgan muloqot maneralari
2-MAVZU: O‘ZARO MUNOSABATLARNI O‘RNATISHGA QARATILGAN MULOQOT MANERALARI
Primitiv aloqa darajasi eng keng tarqalgan va eng samarasiz deb hisoblanadi. Biror kishi bu suhbatdoshni sherik sifatida emas, balki mavzu sifatida (boshqasi istamaydi, lekin istayman va men xohlayman, boshqasi istaydi, lekin men xohlamayman, men istamayman). sheriklar bir-birini tushunmaydilar, faqat o‘zlarini anglash alomatlarini ishlatadilar, o‘zlari kabi narsalarni talab qiladilar, bir-birining istagiga qaramasdan, ular xohlagan narsani qiladilar, aloqaning oxirida boshqalarga befarq bo‘ladilar (haqoratlar, kechirimlar, tahdidlar, .
Bizning so‘zlarimiz bizdan ko‘ra ko‘proqdir. So‘zlar biz bilmagan xatti-harakatlar va energiya modellariga to‘la. Bizning so‘zlarimiz bilan, bu jismoniy dunyoda o‘z haqiqatimizni yaratamiz. Biz doimo biz aytayotgan narsalar bilan dasturlashadigan maydon deb ataladigan juda nozik energiya darajasi mavjud. Va u holda biz o‘zimiz bo‘lamiz. Milton Eriksson ilk bor 1970 va 1980-yillarda tanishgan va bu haqda o‘qish va yozishni boshlagan. Bunga hush kelibsiz hipnotik holat deyiladi. Va u ochiq ko‘zlar bilan ham mijozlarga qarshi chiqishi mumkin edi.
Pearl, zamonaviy Ericsson, xuddi shunday qildi. Keyinchalik, psixologlarning keyingi avlodi, dastlabki ikkitasini kuzatib, qilgan ishlarini o‘rganib, qoidalarni qayd etdi. Bendler va Grindler NLP - neuro-lingvistik dasturni yaratdi - bu kunlarda dunyodagi ulkan mashhurlik va izdoshlarni qo‘lga kiritadigan narsa.
Manipulyativ insonga yondashish darajasi ibtidoiyga yaqin, ijro etilishi esa an'anaviyga yaqin. Bir sherigimiz g‘alaba qozonish uchun o‘yinda raqib. Manipulyator sherikning zaif nuqtalarini ishlatadi, bilib-bilishni, plashni seztiradi, hushyorlikni kamaytiradi, ba'zi ma'lumotni yashiradi yoki buzadi, teglar bilan to‘ldiradi, afsuslanadi yoki aybdorlikni keltiradi, aksincha, bartaraf qiladi yoki aksincha o‘zgartiradi va bemorni birinchi imkoniyatdan uradi. U suhbatdoshni oshkor qilish, uni tekshirish (hazil, xushomad, shikoyat bilan), reaktsiyani chiroyli qilib tanlaydi va uning asosida faqat muvaffaqiyatli taktikani tanlaydi. Har doim o‘z maqsadlariga erishish yoki shaxsiy maqsadga erishish vositasi sifatida boshqasidan foydalaning. Shu sababli, har doim manipulyator uchun foydalandigi kabi, o‘zini boshqasi o‘zini tutishga majbur bo‘lgan vaziyatni yaratib, vaziyatni va sherigining xatti-harakatlarini har doim nazorat qiladi. Manipulyatsiyaning asosiy vositalari: 1) ehtiyojlarni manipulyatsiya qilish - istaklardan, qiziqishlardan foydalanish; 2) ma'naviy manipulyatsiya - muayyan g‘oyalar va qadriyatlarni shakllantirish; 3) intellektual - o‘z nuqtai nazarini, nuqtai nazarini belgilash; 4) hissiyotlarni manipulyatsiya qilish - sherikning his-tuyg‘ularidan foydalanish; 5) ramziy - ma'lum belgilarga nisbatan barqaror reaktsiyani shakllantirish.
Standartlashtirilgan aloqa darajasi yo‘qligi bilan tavsiflanadi hozirgi rol ishtiroki, rasmiy muloqot, "maskanlar bilan muloqot". Aloqa sohasidagi ushbu yondashuv bilan bog‘liq asosiy muammo - bu sherikning nosog‘lomga qanday xavf solishi va qanday qilib xavfli ekanligini aniqlashdir.
O‘yin aloqa darajasini ko‘rsatadi sherigingizning xushmuomalalik bilan qiziqishi, qiziq bir sherik bo‘lish orzusi, ayni paytda marosimsiz ishtirok etishingiz mumkin (faqat bir nod, qarash, jest). Qobiliyat va chizmachilikni talab qiladi.
Biznes aloqa darajasini talab qiladi sheriklar birgalikda faoliyat yuritish uchun kayfiyat, ularning sheriklari nimaga o‘xshashligini o‘ylamaydilar, birinchi navbatda biznes va unga qiziqish bo‘lgan bo‘lsa, kamchiliklar bir-birlariga kechiriladi (gapirishga qobiliyatsiz, xafagarchilik, buyurtma va boshqalar).
Turli vaziyatlarda turli aloqa darajalari talab etiladi, biroq ularning tanlovi nafaqat shaxsning kommunikativ qobiliyatiga, balki amalga oshirilgan amaldagi vaziyat va faoliyatga, balki, birinchi navbatda, shaxsiy qiymat tizimiga va shaxsga tegishli bo‘lgan guruhning qiymat tizimiga bog‘liq.
Oddiy shaxslararo munosabat deb ataladigan shaxslararo muloqot samaradorligini cheklash mumkin:
Reaksiyalar istagi- birovning vazni beradigan ma'lumotni olish, odam boshqasining qadrini kamaytirishga harakat qiladi, ayni paytda boshqalarning ko‘zida o‘z vaznini ta'kidlaydi.
Yoqimli reaktsiyalar -yaxshi yoki imtiyozga ega bo‘lsa, u erda maqtovga sazovor va boshqa birovning hasadidan quvonadi, ularning namoyishlari va ular haqida muzokaralarni uzoq vaqt eslab turadi.
Reaktsiyalarning hasad qilish -u qanday qilib mukofot va tan olish kerakligiga amin bo‘lgani sababli, hasadni yashirish uchun qanday zarurligini anglamaydi.
Yurak-yodgorliklar -boshqa birovning qobiliyatsizligidan quvonadi, chunki u muammoga duch kelgan emas edi.
Ta'qib qilish reaktsiyalari -birinchi navbatda paydo bo‘lgan imtiyozlarni, ularning xizmatlaridan qat'i nazar, imtiyozlarni talab qiladi.
Agressiya reaktsiyalari -jazosizlik hissi tahdid soladi, xafa qiladi va yana ko‘p narsalar.
Tayinlangan reaktsiyalar -u o‘zidan dam olishni istamaydi, boshqasiga mol-mulk sifatida qaraydi, unga yoqadi.
E'tirozsizlik reaktsiyalari -qo‘rqmasdan boshqa birining g‘am-tashvishini anglatadi.
Mojaroni konstruktiv ravishda hal etishga to‘sqinlik qilayotgan sabablar: har qanday narxda g‘alaba qozonish istagi; his-tuyg‘ularga jalb qilish, faqat o‘z manfaatlari uchun kurashish, vaziyat va shaxslar uchun kam bo‘lgan xatti-harakatlarning samarasizligi, zarur muloqot qobiliyatining yo‘qligi (kelishuvga erishish, muloqotga kirish).
Mojaroni hal qilish samaradorligi o‘zlarining ziddiyatlarini va rivojlangan muloqot qobiliyatlarini sog‘lom tahlil qilish qobiliyatiga bog‘liq.
Nizolarda xatti-harakatlar strategiyasi: 1) raqobatni boshqa tomonning manfaatlariga qarshi o‘z manfaatlarini qondirishga erishish istagi sifatida ochiq; 2) hamkorlik - har ikki tomonning manfaatlariga javob berish; 3) kelishuv - o‘zaro o‘zaro kelishuvlar, ya'ni. ikkala tomonning manfaatlarini qisman qondirish; 4) qochish o‘z-o‘zidan turib talab qilmaydi, ammo boshqalarning ehtiyojlarini qondirmaydi; 5) moslashuv - ularning manfaatlarini boshqasiga rad etish.
Strategiyani tanlash vaziyatga bog‘liq. Raqobatning natijasi juda muhim bo‘lsa yoki siz tezda qaror qabul qilishingiz kerak bo‘lsa, unda kuch bor. Qochish - yuqori tuyg‘ular bilan kechikish sifatida. Adaptatsiya - agar muammo uchun ahamiyatsiz yoki muhimroq bo‘lsa, tinchlik saqlanishi va boshqasi uchun ziddiyatning natijasi muhimdir. Ikkala tomon ham bir xil kuchga ega, biroq qarama-qarshiliklar vaqtinchalik bitimga muhtoj. Hamkorlik - muammoni hal etish har bir kishi uchun muhim va mojarolar uzoq muddatli munosabatlarning faqat bir qismidir.
Oʻzbek tilining izohli lugʻatida nizo tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi: “Nizo – bu oʻzaro kelishmovchilik yoki qarama-qarshilik, dushmanlik, adovat oʻrtasida tugʻilgan holat, munosabat; ixtilof, nifoq”.
Adovat, ixtilof, nifoq tufayli oʻzaro janjallar sodir boʻladi. Odamlar janjal haqida oʻylaganlarida dushmanlik, qoʻrqitish, bosqinchilik, tortishuv kabi noxushliklarni nazarda tutishadi.
Boshqaruv jarayonida nizo – bu rahbar, ishchi va boshqa xodimlar oʻrtasida muayyan masalalarni hal qilishda tomonlarning bir-biri bilan bir yechimga kela olmaganligi tufayli vujudga keladigan vaziyatdir. Ishlab chiqarishda nizoli vaziyatlar turli sabablarga koʻra vujudga kelishi mumkin. Ulardan:
• mehnatni tashkil qilishda kamchiliklarni;
• haq toʻlashning takomillashtirilmagani;
• yomon mehnat sharoitlarini;
• mehnat xaqidagi qonunlarni buzishni;
• rahbarlikning qoniqarsiz saviyasini;
• oʻzaro munosabatlar madaniyatining past saviyasini va boshqalarni koʻrsatish mumkin.
Jamoa a’zolari orasida nizolarning koʻpchiligi quyidagi sabablar tufayli sodir boʻladi:
1. Resurslarni taqsimlashdagi adolatsizlik.
2. Vazifalarning oʻzaro bogʻliqligi.
3. Maqsadlardagi har xillik.
4. Erkinlik, mustaqillik va oʻzaro qadrni bilishdagi har xillik.
5. Manmanlik, qaysarlik.
6. Kommunikatsiya - oʻzaro aloqaning qoniqarsizligi.
Nizolarning asosan toʻrt xili koʻp uchrab turadi: ichki shaxsiy nizo, shaxslararo nizo, shaxs va guruh oʻrtasidagi nizo, guruhlararo nizo. Shuningdek, xususiyatiga koʻra quyidagilarga boʻlinadi: ochiq nizolar, yopiq nizolar, obyektiv nizolar, konstruktiv nizolar, destruktiv nizolar.
Ichki shaxsiy nizo bir kishining uziga bir-biriga zid topshiriqlar berilib, rahbarning pirovard talabi bir-biriga mos kelmay, bajaruvchi bunday holda nima qilishini bilmay xunob boʻlgan hollarda vujudga keladi.
Shaxslar oʻrtasidagi nizo koʻp hollarda ularning u yoki bu masalaga boʻlgan nuqtai nazarining mos tushmasligi, rahbarlar oʻrtasida resurslarni taqsimlash, xodimlar bilan rahbar oʻrtasida ish sharoitini qoniqarsizligi kabilar yuzasidan vujudga kelishi mumkin.
Ochiq nizolar odatda qarama-qarshi tomonlarning koʻz oldida, toʻgʻridan-toʻgʻri vujudga keladi. Ular toʻqnashish sodir boʻlgunga qadar toʻliq yetilgan boʻladi. Bunday nizolar rahbariyat nazorati ostida turganlingi sababli korxona uchun unchalik xavf tugʻdirmaydi va ularni boshqarish oson kechadi.
Yopiq nizolar oʻta xavflidir. Bunday nizolarni asta-sekin, belgilangan fursatda portlaydigan minaga oʻxshatsa boʻladi. Agar nizo hali «yetilmagan» yoki ularni odamlar nigohidan yashirilsa, boshqacha qilib aytganda nizo kishilar «ichida» boʻlsa, bilingki, bu nihoyat xavfli va uni boshqarish juda qiyin.
Obyektiv nizolarga korxonaning rivojlanish jarayonida yuzaga chiqadigan real kamchiliklar va muammolar bilan bogʻliq nizolar kiradi. Bu nizolar amaliy nizolar boʻlib ishlab chiqarishni rivojlantirish, rahbarlik uslubini takomilashtirish, korxonada normal «ruhiy iqlim» ni yaratish uchun xizmat kiladi.
Subyektiv nizolarga kishilarning u yoki bu voqelikka boʻlgan shaxsiy fikrlarining turlichaligi oqibatida vujudga keladigan nizolar kiradi. Bu nizolar tabiati buyicha his-tuygʻuga, hissiyotga berilish, qiziqqonlik oqibatida yuzaga chiqadi.
Konstruktiv nizolar korxona maqsadiga muvofiq oʻzgarishlar qilinishi, oqibatda esa nizo chiqadigan obyekt (sabab)ni bartaraf etishni nazarda tutadi. Agar nizo qech qanday asosga ega boʻlmasa, unda bu nizo destruktiv nizo, deb yuritiladi. Bunday nizolar xodimlar oʻrtasidagi munosabatlarni barbod etadi, soʻngra ishlab chiqarish jarayonini, boshqaruvchilarni izdan chiqarish payida boʻladi.
Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar.
Nizoning kelib chiqishi va toʻqnashishning sodir boʻlishi bir butun jarayon boʻlib, bu jarayon quyidagi bosqichlarni oʻz ichiga oladi: nizoli vaziyat, nizo sabablari, nizoning kengayib ketish mumkinligi, vaziyatni sezish, nizo kelib chiqishi, nizoni boshqarish, funksional va disfunksional oqibatlar.
Nizoning yettita funksional oqibati ma’lum. Bu oqibatlar nizoni boshqarishning ijobiy samara berganligini ifodalaydi.
Masalan, birinchi oqibat:
• nizoni hal qilishda har ikkala tomon uchun ma’qul qaror qabul qilinishida namoyon boʻladi. Qarama-qarshi tomonlar nizo yechimiga teng manfaat nuqtai nazaridan yondashilganda mamnun qoladigan. Bunday oqibat oʻz navbatida nizo yechimi boʻyicha qabul qilinadigan qaror toʻsiqlarini, ya’ni qarama-qarshi tomonlarning bir-biriga boʻlgan:
• adovatni;
• xusumatni;
• dushmanlikni;
• adolatsiz kabi gʻarazli toʻsiqlarni yumshatishga yoki butunlay yoʻqotishga imkon beradi.
Funksional oqibatning boshqa koʻrinishida qarama-qarshi tomonlarning koʻproq hamkorlik qilishiga, hattoki kelgusida ham oʻrtada nizo chiqarmaslikka boʻlgan moyilliklari namoyon boʻladi.
Agar nizolarni boshqarishning samarali yoʻllari topilmasa, u holda maqsadga erishishga xalaqit beruvchi quyidagi koʻrinishdagi disfunksional oqibatlar yuzaga kelishi mumkin, ya’ni:
• koʻnikmaganlik, mamnun boʻlmaslik, norozilik;
• yomon ruhiy holat;
• qoʻnimsizlikning oshishi;
• mehnat unumdorligining pasayishi;
• kelajakda hamkorlikning susayishi;
• oʻzining guruhiga koʻprok sadoqat va boshqa guruhlar bilan raqobatni susaytirish;
• qarshi tomonni faqat «dushman» deb gumonsirash, oʻzining maqsadini ijobiy, qarshi tomonning maqsadini esa faqat «salbiy» deb oʻylash;
• hamkorlikka chek qoʻyish va qarama-qarshi tomonlar bilan nizoga chiqish;
• oʻzaro munosabat va hamkorlikni susaytirib, adovatni, xusumatni kuchaytirish;
• urgʻuni oʻzgartirish: diqqat-e’tiborni koʻproq real muammoni yechishga emas, balki nizo jarayonida «gʻolib» chiqishga qaratish.
Bu oqibatlar faqat salbiy tomonga ishlaydi va nizo yetilmagan boʻlsa – yetiltirishga, toʻxtab turgan boʻlsa - qoʻzgʻatishga, jiddiy boʻlmasa– jiddiylashtirishga, toʻqnashish ehtimoli boʻlib turgan boʻlsa uni amalga oshirishga xizmat qiladi.
Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf etish.
Nizoli vaziyatlarni boshqarishning bir qator samarali usullari mavjud. Ularni quyidagi ikki yirik guruhga boʻlish mumkin.
Tarkibiy-tashkiliy usullarga quyidagilar kiradi.
Ishga boʻlgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunksional usulga mutlaqo zid boʻlib, bunda har bir xodim va boʻlimlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi.
Muvofiqlashtirish va integratsiyalash usuli. Bu usul ogʻzaki buyruq (amr) zanjiri deb yuritiladi. Boshqarishda vakolatlar iyerarxiyasini, ya’ni mansablarga koʻra darajama-daraja bevosita itoat etish, boʻysunish tartibini oʻrnatish kishilarning oʻzaro harakatlarini, korxona ichidagi axborotlar oqimini, qarorlar qabul qilishni tartibga tushiradi, muovfiqlashtiradi.
Umumtashkiliy (kompleks) maqsadlar. Bu usulning mohiyati – barcha qatnashchilarning harakatini, butun kuchini bosh maqsadning amalga oshishiga safarbar qilish.
Mukofotlashtirishning tarkibiy tizimi. Disfunksional oqibatlardan xoli boʻlish hamda kishilarning hatti-harakatlariga ijobiy ta’sir oʻtkazish tufayli, kelib chiqishi mumkin boʻlgan nizolarning oldini olish va ularni boshqarish uchun mukofatlash tizimi keng qoʻllaniladi.
Nizoli vaziyatlarning oldini olish yoki ziddiyatini yumshatishning beshta strategik usuli ma’lum.
Uzoqlashish. Komil inson janjaldan uzoqlashishga harakat qiladi. Kelishmovchilik avjiga chiqqanda u muhokamaga qatnashmaydi. Bunday usul nizoli vaziyatning yechilishiga manfaatdor boʻlmagan va oʻzaro munosabatlarning zoxiriy yaxshiligicha qolishini istashgan hollarda tomonlar tarafidan qoʻllaniladi.
Silliqlashish. Bu usul kishilarni yaxshilikka undash yoʻli bilan nizoni bartaraf qilishga qaratilgan. Ziddiyatli vaziyatda qarama-qarshi tomonlar bir-biri bilan xushmuomalali boʻlishga, arzimagan narsaga achchiqlanish, umuman, bir vaqtning oʻzida birga suzayotgan qayiqni «qaltis tebratish» yaramasligiga chaqirishadi.
Majburlash – bu tomonlardan birining xohish irodasini, soʻzini majburan, zoʻrlab qabul qildirishdir. Bunday strategiyani qoʻllaydigan tomon tajovuzkorlik bilan oʻz xohishini qarshi tomonga majburlab oʻtkazadi.
Kelishuv. Nizoli holatdan muvaffaqiyatli chiqishning eng muhim sharti – bu murosaga kela olishdir. Kelishuv bilan nizolarni hal etish, bu yuqori baholanuvchi strategik usul boʻlib, bunda ikkala tomonni qanoatlantiruvchi yechimga kelinadi.
Muammoni hal qilish. Bu usul barcha tomonlarni qanoatlantiruvchi yechimini topish uchun nizoni chiqaruvchi sabablarni chuqur tahlil qilish va barchaning fikrlarini inobatga olishga asoslanadi. Bu usul tarafdorlari oʻzlarini maqsadiga boshqalar maqsadi orqali emas, balki nizoning eng oqilona yechimini topish evaziga erishishni xohlaydilar.
Taqdimotni ko'rish
Mavzu bo'yicha onlayn test