Butun hayot davomida ta’lim olish, uzluksiz malaka oshirishni amalga oshirishda elektron ta’lim

2-MAVZU: KASBIY EHTIYOJLARNI AMALGA OSHIRISH VA KASBIY MAHORATNI RIVOJLANTIRISH YO‘LLARI

 L.M.Mitina kasbiy faoliyatni shakllantirishning ikkita modelini ajratadi: 

-         Adaptiv model. Bunda shaxsning o‘z-o‘zini anglashida retseptlar, kasbiy muammolarni hal qilish algoritmlari, qoidalar, me’yorlarni bajarish shaklida professional mehnatni tashqi sharoitlarga bo‘ysundirish tendentsiyasi hukmronlik qiladi. Shaxsning o‘rnatilgan amaliyotdan tashqariga chiqish, o‘z faoliyatini amaliy o‘zgartirish sub’yektiga aylantirish va shu bilan uning kasbiy imkoniyatlari chegaralarini yengib o‘tish qobiliyati bilan tavsiflangan kasbiy rivojlanish modeli.

-          Moslashuvchan model kasbiy bilim, ko‘nikma va tajribaga ega bo‘lgan mutaxassisning shakllanishini aks ettiradi. Kasbiy rivojlanish modeli umuman kasbiy faoliyatga ega bo‘lgan, o‘z-o‘zini loyihalash va takomillashtirishga qodir bo‘lgan mutaxassisni tavsiflaydi. Mutaxassisning rivojlanishining harakatlantiruvchi kuchlari kasbiy ishning tobora murakkablashib borayotgan talablari bilan individual uslub, tajriba va qobiliyatlar o‘rtasidagi qarama-qarshiliklardir. Mutaxassisning rivojlanishining asosiy harakatlantiruvchi kuchi “men-harakat qiluvchi” va “men-aks” o‘rtasidagi shaxsiy ziddiyatdir. Ushbu qarama-qarshilik tajribasi mutaxassisni o‘zini o‘zi amalga oshirishning yangi usullarini izlashga undaydi.

 

      Shaxsning kasbiy rivojlanishini belgilashda kasbiy mehnatning tabiati katta ahamiyatga ega. Monoton, monoton, algoritmik ish faqat kasbiy tayyorgarlik va moslashish bosqichlarida xodimning kasbiy rivojlanishiga yordam beradi. Kelajakda professional turg‘unlik boshlanadi. Turli xil, algoritmik bo‘lmagan ish mutaxassisning malakasini oshirish va professionalni rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar yaratadi. Mahalliy psixologiyada kasbiy rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganish ushbu jarayonning aniqlanishini, ob’yektiv va sub’yektiv omillarni aniqlashga olib keldi. Ob’yektiv holatlar - ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar - faol, ishlab chiqaruvchi boshlang‘ich deb e’tirof etiladi va sub’yektlardagi o‘zgarishlar bu ta’sirlarning aks etishi natijasida e’tirof etiladi. Shaxs rivojlanishining ijtimoiy belgilanishining ustuvorligi haqidagi pozitsiya insonning biologik xususiyatlarini to‘liq e’tiborsiz qoldirishni anglatmaydi. Mahalliy psixologiyada insonning biologik mohiyatining shaxsiy rivojlanishiga ta’siri tan olingan. Uning rivojlanish sur’ati va darajasiga ta’siri alohida ta’kidlangan. Biologik rivojlanish shaxsning shakllanishini qay darajada belgilaydi? Rus psixologlari bu savolga turli yo‘llar bilan javob berishadi. Ba’zilar aqliy xususiyatlarni aniqlashda irsiyatga ko‘proq ahamiyat berishadi, boshqalari kamroq. Shaxsning psixik rivojlanishining shart-sharoitlari muammosini maxsus tahlil qilgan A.V.Bruslinskiy ontogenezning dastlabki bosqichlarida biologik aktlar rivojlanishning ichki shart-sharoiti degan xulosaga keldi. Shaxsning rivojlanishi bilan tashqi (ijtimoiy) omillarning ta’siri kuchayadi. Qayerda tashqi sabablar ichki sharoitlar orqali bilvosita harakat qiladi. Mutaxassisning kasbiy rivojlanishi asosan tashqi ta’sirlar bilan bog‘liq. Biroq, uni bevosita tashqi sharoit va sharoitlardan kelib chiqib bo‘lmaydi, chunki ular doimo insonning hayotiy tajribasida, individual ruhiy xususiyatlarida, ruhiy omborida sinadi. Shu ma’noda tashqi ta’sir shaxs psixikasining o‘ziga xosligini, uning ijtimoiy va kasbiy tajribasini o‘z ichiga olgan ichki sharoitlar vositachiligida. Kasbiy bo‘lish, shaxs ko‘lamini oshirish jarayonida sub’yekt tobora ko‘proq uning rivojlanishi, o‘zgarishi, o‘zining shaxsiy xususiyatlariga muvofiq ob’yektiv sharoitlarni o‘zgartirish omili sifatida harakat qiladi. Boshqacha qilib aytganda, mutaxassisning o‘zi o‘z kasbiy tarjimai holini ongli ravishda o‘zgartirishi, o‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘z-o‘zini takomillashtirish bilan shug‘ullanishi mumkin, ammo bu holda, bu jarayonga ijtimoiy muhit ham turtki bo‘ladi.

        Ko‘rib chiqilayotgan omillarning shaxsning kasbiy rivojlanish stsenariysiga (traektoriyasi va sur’atiga) ta’siri yoshi, jinsi va rivojlanish bosqichlariga bog‘liq. Gipotetik jihatdan quyidagi eng keng tarqalgan ssenariylarni ajratib ko‘rsatish mumkin:

1.     Xuddi shu kasb doirasida silliq, ziddiyatli va inqirozsiz kasbiy rivojlanish.

2.     Shakllanishning dastlabki bosqichlarida jadal rivojlanish, keyin turg‘unlik va tanazzul.

3.     Bosqichli, spazmatik shaxsiy va kasbiy rivojlanish cho‘qqisiga olib keladigan (bir xil kasbda bo‘lishi shart emas) va kasbiy rivojlanish inqirozlari va mojarolari bilan birga keladi.

         Rivojlanish tezligi va vektorining o‘zgarishi asosan shakllanish bosqichining o‘zgarishi bilan sodir bo‘ladi. Bunda rivojlanishning ijtimoiy holatidagi o‘zgarishlar, yetakchi faoliyat va shaxsning o‘z faoliyati hal qiluvchi ahamiyatga ega. Kasviy rivojlanishning uchta asosiy variantining har biri turli xil versiyalarga ega. Xulosa qilib shuni ta’kidlash kerakki, shaxsning kasbiy rivojlanishida hal qiluvchi rol uning kasbiy faoliyatiga tegishlidir. Ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar muhim rol o‘ynaydi va biologik omillar kasbiy rivojlanish uchun old shartlar vazifasini bajaradi. Uning tezligiga, shuningdek, kasbiy yaroqlilik va samaradorlikka ta’sir qiladi. Shaxsning individual, shaxsiy va kasbiy rivojlanishining o‘zaro ta’siri to‘g‘risida fikr bildirikganda shaxsning shaxs sifatidagi xarakteristikasi uning biologik xususiyatlari bilan belgilanadi. Irsiyat, organizmning xususiyatlari, salomatlik holati, jismoniy va ruhiy quvvat kabilar. Individual xususiyatlar shaxsning ham shaxs sifatida, ham kasbiy rivojlanish sur’ati va darajasiga ta’sir qiladi. Shaxsning yetakchi shaxsiy xususiyatlariga uning munosabatlari, motivlari, intellekti, hissiy-irodaviy sohasi kiradi. Ular bevosita, bilvosita individual rivojlanishga ta’sir qiladi va asosan kasbiy rivojlanishni belgilaydi. Insonning kasbiy yutuqlari darajasi individual xususiyatlar va shaxsiy xususiyatlar bilan belgilanadi. Inson hayotining haqiqiy ssenariylari juda xilma-xildir.

            A.A.Bodalev kattalar rivojlanishining quyidagi ssenariylarini aniqlaydi:

Shaxsiy rivojlanish shaxsiy-kasbiy rivojlanishdan ancha oldinda. Bu nisbat insonning shaxs va xodim sifatida zaif ifodalangan rivojlanishini aks ettiradi. Har qanday faoliyatga qiziqish, moyillik va qobiliyat yo‘q, kasbiy tayyorgarlik ko‘rsatilmaydi, ish qobiliyatining past darajasi;

 Shaxsning shaxsiy rivojlanishi individual va professionalga qaraganda ko‘proq intensivdir. Bu hurmatda namoyon bo‘ladi. Muhit, odamlar, moddiy va ma’naviy, madaniyat ob’yektlariga, oilaga bog‘liqlik va boshqalar; 

Kasbiy yuksalish insonning qolgan ikkita “giposa”sidan ustun turadi. Kasbiy qadriyatlarning ustuvorligi, ishga to‘liq sho‘ng‘ish - bu ishkorlik deb ataladigan xususiyat hisoblanadi;

Shaxsiy va shaxsiy-kasbiy rivojlanish sur’atlarining nisbiy muvofiqligi. Bu insonning o‘zi amalga oshirishini, “bajarishini” belgilaydigan optimal nisbatdir.

      Biologik omillar shaxsning rivojlanishiga, psixik xususiyatlariga va shaxs rivojlanishidagi yetakchi faoliyatga, ijtimoiy-iqtisodiy omillarga va kasbiy rivojlanishdagi yetakchi (kasbiy) faoliyatga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadi.

      Rivojlanishning yuqorida keltirilgan turlari ham bir-biri bilan bog‘liq bo‘lib, rivojlanish notekis ekanligini hisobga olsak, har bir shaxs o‘ziga xos rivojlanish traektoriyasini rivojlantiradi. Kasbiy faoliyatning mazmuni kasbiy rivojlanishning individual stsenariylariga katta ta’sir ko‘rsatadi. O‘z-o‘zini tasdiqlash ehtiyojini qondiradigan kasbiy yutuqlar kasbiy o‘zini o‘zi anglashni qayta qurishga olib keladi, motivlar, munosabatlar va qiymat yo‘nalishlari tizimiga ta’sir qiladi va oxir-oqibat shaxsning butun tuzilishini qayta qurishni boshlaydi. Ba’zi hollarda yaxshi jismoniy rivojlanish yuqori kasbiy faoliyat uchun shart va rag‘bat va muvaffaqiyat uchun asos bo‘ladi. Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirib, shuni aytishimiz mumkinki, insonning individual, shaxsiy va kasbiy rivojlanishi shaxsiy hayotiga o‘zaro ta’sir qiladi va professional hayotning keng doiradagi ssenariylarini keltirib chiqaradi. Insonning eng yuqori yutuqlari insonning kasbiy rivojlanishining turli bosqichlarida joylashgan.

 Kasbiy rivojlanish bosqichlari

       Kasbiy rivojlanish inson hayotining uzoq davrini (35 - 40 yil) qamrab oladi. Bu vaqt ichida hayot va kasbiy rejalar o‘zgaradi, ijtimoiy vaziyat o‘zgaradi, yetakchi faoliyat, shaxsiyat tuzilishini qayta qurish kabilar. Shuning uchun bu jarayonni davrlarga yoki bosqichlarga bo‘lish kerak bo‘ladi. Shu munosabat bilan malaka oshirishning uzluksiz jarayonidagi bosqichlarni aniqlash mezonlari haqida savol tug‘iladi. Shaxsning kasbiy rivojlanishi muammosini chuqur o‘rgangan birinchi olimlardan biri T.V.Kudryavtsev bosqichlarni ajratish mezoni sifatida shaxsning kasbga munosabati va faoliyatni bajarish darajasini tanladi. U to‘rt bosqichni aniqladi:

     1.     kasbiy niyatlarning paydo bo‘lishi va shakllanishi;

2.     kasbiy ta’lim va kasbiy faoliyatga tayyorlash;

3.     kasbga kirish, uning faol rivojlanishi va ishlab chiqarish jamoasida o zini topish;

4.     kasbiy faoliyatda shaxsning to‘liq ro‘yobga chiqishi.

      Davriylik borasidagi tadqiqotlarga ko‘ra E.A.Klimov quyidagi kasbiy yo‘naltirilgan davriylikni asosladi:

1)    tanlov bosqichi (12 - 17 yosh) - kasbiy yo‘lni ongli ravishda tanlashga tayyorgarlik;

2)    kasbiy tayyorgarlik bosqichi (15 - 23 yosh) - kelajakdagi kasbiy faoliyatning bilim, ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirish;

3)    mutaxassisning rivojlanish bosqichi (16-23 yoshdan pensiya yoshiga qadar) - tizimga kirish shaxslararo munosabatlar professional jamoalarda va yanada rivojlantirish faoliyati.

     E.A.Klimov bosqichlarni batafsilroq guruhlashni taklif qiladi:

·        variant – ta’lim va kasb-hunar ta’limi muassasasida kasb tanlash davri;

·        moslashish - kasbga kirish va unga ko‘nikish;

·        ichki bosqich - kasbiy tajribaga ega bo‘lish;

·        hunarmandchilik - mohir ijro mehnat faoliyati;

·        vakolat bosqichi - yuqori malakali mutaxassislikka erishishi;

·        murabbiylik – o‘z tajribasini avlodlarga uzatish.

       E.A.Klimov insonning kasbiy hayotini qat’iy ilmiy farqlash uchun da’vo qilmasdan, tanqidiy fikrlash uchun ushbu davrlashtirishni taklif qiladi.

     A.K.Markova professional bo‘lish bosqichlarini aniqlash mezoni sifatida shaxsning professionallik darajalarini tanladi. U 5 daraja va 9 bosqichni ajratib turadi:

      1)    Kasbiy tayyorgarlik- kasb bilan dastlabki tanishish bosqichini o‘z ichiga oladi;

2)    Kasbiy mahorat -uch bosqichdan iborat:

-         kasbga moslashish

-         unda o'zini namoyon qilish 

-         o'zlashtirish

-         kasbga erkin egalik qilish;

3)    Superprofessionallik- U ham uch bosqichdan iborat:

-         ijodkorlik shaklida kasbga erkin egalik qilish

-         bir qator turdosh kasblarni egallash

-         o‘zini shaxs sifatida ijodiy loyihalash;

4)    Noprofessionallik - shaxsning deformatsiyasi fonida kasbiy buzuq me’yorlar bo‘yicha mehnatni bajarish;

5)    Postprofessionallik - kasbiy faoliyatni yakunlash.

        Xorijda professional kamolotning beshta asosiy bosqichini ajratib ko‘rsatgan J.Super davriyligi keng e’tirofga sazovor bo‘ldi:

1) o‘sish - qiziqishlar, qobiliyatlarning rivojlanishi (0-14 yosh);

2) tadqiqot – o‘z kuchli tomonlarini tasdiqlash (14 - 25 yosh);

3) tasdiqlash - kasbiy ta’lim va jamiyatdagi mavqeini mustahkamlash (25 - 44 yosh);

4) texnik xizmat ko‘rsatish - barqaror professional lavozimni yaratish (45 - 64 yil); 5) pasayish - kasbiy faoliyatning pasayishi (65 yil va undan ortiq).

         Kasbiy rivojlanishni farqlashning amalga oshirish usullarini takomillashtirish shaxsni tubdan qayta qurishga olib keladi. Ko‘rinib turibdiki, reproduktiv darajada amalga oshiriladigan faoliyat shaxsga qisman izlanish va ijodiy talablardan boshqa talablarni qo‘yadi. Kasbiy faoliyatni o‘zlashtirgan yosh mutaxassis shaxsining psixologik tashkil etilishi, shubhasiz, mutaxassis shaxsining psixologik tashkil etilishidan farq qiladi. Shuni yodda tutish kerakki, reproduktiv va ijodiy darajadagi aniq faoliyatni amalga oshirishning psixologik mexanizmlari shunchalik farq qiladiki, ularni quyidagilarga bog‘lash mumkin. Ya’ni turli xil turlari tadbirlar, ishlashning bir darajasidan yuqoriroq darajasiga o‘tish, shaxsning qayta tuzilishi bilan birga keladi. Shunday qilib, shaxsning kasbiy rivojlanish bosqichlarini ajratish uchun asos sifatida ijtimoiy vaziyat va yetakchi faoliyatni amalga oshirish darajasini hisobga olish kerak bo‘ladi.

        A.Ibragimov tadqiqoti davomida tinglovchilar bilan o‘tkazilgan so‘rovnomalar natijalari pedagoglar individual ta’lim trayektoriyasini tuzish va amalga oshirishga ijobiy qarashlari hamda unga ehtiyojlari borligini ko‘rsatdi. “Siz individual ta’lim trayektoriyasini tuzish orqali malaka oshirishni samarali deb hisoblaysizmi?”, degan savolga qatnashchilarning ko‘pchiligi ijobiy javob bergan bo‘lsalar-da, ularning 69 foizidan ortig‘i mustaqil ravishda individual ta’lim trayektoriyalarini tuza olmasliklarini belgilaganlar. Bu esa pedagoglarning malaka oshirish shakli, usullari, vositalari haqida yetarlicha ma’lumotga ega emasliklarini hamda individual ta’lim trayektoriyasini tuzish jarayoniga ilmiy-metodik kuzatuvni uyushtirish lozimligini tasdiqlaydi. Shu bilan birgalikda bu jarayonda malaka oshirish ta’lim muassasasi o‘qituvchilari, metodistlar, tegishli malakaga ega mutaxassislar va pedagogning yaqin o‘zaro ta’siri aohida ahamiyat kasb etadi[1].

Individual ta’lim trayektoriyasini loyihalashda pedagog va maslahatchi hamkorlikda ishlashlari hamda quyidagilarni inobatga olishlari lozim bo‘ladi:

-                      pedagogning umumiy kasbiy tayyorgarligi, ish tajribasi, kasbiy qiyinchiliklari va ehtiyojlari;

-                      kasbiy va ijtimoiy faoliyati holati;

-                      psixologik xususiyatlari (temperamenti, xarakteri, emotsionalligi va b.), kommunikativ xususiyatlari;

-                      kasbiy, ijtimoiy, bilish motivlarining shakllanganligi va turg‘unligi;

-                      optimal qarorlar qabul qila olishi, o‘zi uchun eng qulay hamda samarali shakl va usullarni tanlay olishi

-                      refleksiyasi, faoliyati mazmuni, ehtiyojlarini anglashi va b.

 Shunday qilib, kasbiy rivojlanish individual ta’lim trayektoriyasi pedagogga o‘z kompetentliligini takomillashtirishga faol intilish, tezkor refleksiv rostlash, ilmiy-metodik kuzatuv asosida kasbiy, shaxsiy individualligini ko‘rsatish va isbotlash, qadriyatli-anglangan dunyoqarashi, e’tiqodini yuksaltirish, ilg‘or tajribalarini namoyon qilish, ommalashtirish hamda alohida o‘ziga xos bo‘lgan professionalizmini o‘stirishga sharoit yaratadi.

1.     Pedagogning o‘z ustida ishlash bosqichlari. Individual rivojlanish dasturi va uning tarkibiy elementlari.

       Shaxsning kasbiy rivojlanishini o‘rganishning tarixiy shartliligi kasblarning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq bo‘lib, ularning shaxs bilan o‘zaro munosabatini ko‘rib chiqish qayd etilgan muammolarning asosiy qismiga aylandi. Tizimli kategoriyalarning butun kogortasi ichida bo‘lish jarayon sifatida tushuniladi, uning asosiy xususiyati hodisaning mavjudligi allaqachon boshlangan, lekin hali tugallangan shaklga ega bo‘lmagan. Borliqning to‘liqsizligi nisbatini ifodalab, bo‘lish imkoniyatning voqelikka o‘tishi sifatida namoyon bo‘ladi va ular orasidagi oraliq bo‘g‘in sifatida qaralishi mumkin.

        Pedagogning shakllanish jarayonida yuzaga kelgan sifat o‘zgarishlari uni yangi faoliyat darajasiga olib keladi. Shuning uchun ham “rivojlanish” tushunchasi bir vaqtning o‘zida bir ob’yektga tegishlidir. Shu bilan birga, rivojlanish - bu individual bosqichlardan o‘tishning o‘ziga xos istiqbolli chizig‘i bo‘lib, bu shaxs uchun yangi sifatga aylanishning alohida harakatini anglatadi. Zamonaviy psixologiya fanida shaxsning kasbiy rivojlanishi muammolari bir qator uslubiy va umumiy nazariy tadqiqotlar bilan ifodalanadi. Pedagogning kasbiy rivojlanish muammolarini samarali hal qilish zarurati yuqorida aytib o‘tilganlarning turli jihatlarini o‘rganishda o‘z aksini topadi. Ilmiy jihatdan ushbu muammo yuzasidanturli izlanisglar olib borilgan. Xususan, - kasbiy faoliyatni amalga oshirish (V.A.Bodrov, E.F.Zer), faoliyatdagi kasbiy mahorat darajalarini o‘rganish (A.K.Markova, O.R.Fonarev), mehnatga tayyorlikni shakllantirish (G.O. Ball, V.A. Molyako), mehnat sub’yektining kasbiy shakllanishi (N.Yu.Volyanyuk, G.V.Lojkin), faoliyat sub’yektining kasbiy madaniyatini rivojlantirishning umumiy tamoyillari (E.O.Klimov, S.D. Maksimenko) va boshqalar shular jumlasidandir. Umumiy psixologik pozitsiyalardan bilamizki, faoliyat sub’yektining shakllanishi murakkab rivojlanish yo‘li, kasblar olamiga kirishga tayyorgarlik, kasbiy faoliyatni o‘zlashtirish, unga moslashish va kasbiy mahoratni oshirish natijasidir. Bu yo‘lda faoliyat sub’yektiga va uning kasbiy yaroqliligiga tobora ko‘proq yangi talablar paydo bo‘ladi. Shu bilan birga, yaroqlilik darajasi, ya’ni shaxsning kasbiy talablarga muvofiqlik darajasi faoliyat sub’yektining rivojlanishida hal qiluvchi omil hisoblanadi. Psixologiyada “shaxsni shakllantirish” tushunchasining eng keng tarqalgan ta’rifi uning ijtimoiy harakatlar va o‘z-o‘zini takomillashtirish va o‘zini o‘zi amalga oshirishga qaratilgan o‘z faoliyati ta’siri ostida maqsadli progressiv shaxs o‘zgarishining uzluksiz jarayoni sifatida tushunishdir. Shaxsning shakllanishi, albatta, rivojlanish ehtiyojini, inson ehtiyojlarini qondirish imkoniyati va haqiqatini ta’minlaydi.

        Pedagogik faoliyat sub’yektining o‘z pozitsiyasi, kasbiy rejalari, xulq-atvor strategiyasi, maqsadlari va harakat dasturlari, faoliyat natijalariga munosabati va boshqa o‘ziga xos xususiyatlari bilan shakllanadi. Fonarevning ta’kidlashicha, kasbiylashtirish jarayonini o‘rganishdagi qiyinchiliklar qobiliyatlar, shu jumladan kasbiy ta’limotlar, asosan, uni amalga oshirishning ma’lum bir usulini nazarda tutuvchi normativ faoliyatga qaratilganligi bilan murakkablashadi. Shuning uchun ham, olimning fikricha, ular professionallik darajalarini ajratib ko‘rsatmaydilar, faqat mutaxassislik bo‘yicha yosh va ish vaqtini hisobga oladilar. Shaxsning kasbiy rivojlanishi kontseptsiyalarining tahlili shuni ko‘rsatadiki, tanlangan mezonga qarab psixologiyada uning bosqichlari haqida bir necha qarashlar shakllangan. Birinchi qarash kasbiy faoliyatni amalga oshirish darajasida rivojlanishning ijtimoiy holati mezonlariga asoslanadi. Asosiy mezon - bu shaxsning xronologik yoshi. Xususan, T. V. Kudryavtsev va boshqa bir qator mualliflar kontseptsiyasida shaxsning kasbiy rivojlanishining to‘rt bosqichi ajratilgan:

1) kasbiy niyatlarning paydo bo‘lishi;

2) kasbiy tayyorgarlik;

3) kasbiy moslashuv;

4) ishda amalga oshirish.

         A.K. Markova, kasbiy mahoratning rivojlanish darajasiga tayanib, shuningdek, uch bosqichni ajratib turadi: o‘z taqdirini o‘zi belgilash, o‘zini o‘zi ifoda etish, o‘zini o‘zi anglash.

        N.Yu.Volyanyuk sub’yektlarning o‘z-o‘zini rivojlantirish qobiliyatiga asoslanib, kasbiy rivojlanishning yetti bosqichini aniqlaydi: kasbiy tayyorgarlikdan oldingi bosqich, variant bosqichi, kasbiy tayyorgarlik, kasbiy moslashish, birlamchi kasbiylashtirish, ikkinchi darajali kasbiylashtirish va mahorat.

        Klimovning ta’kidlashicha, shakllantirish - bu doimiy va barqaror rivojlanish jarayoni bo‘lib, kasbiy mukammallikka, uslubiy va pedagogik mukammallikka intiladi. Shunday qilib, yuqoridagilarni umumlashtirib, biz shunday xulosaga kelamizki, kasbiy rivojlanish inson ontogenezining muhim qismi bo‘lib, u kasbiy niyatlarning shakllanishining boshlanishidan to professional hayotining oxirigacha bo‘lgan davrni qamrab oladi. Olingan ma'lumotlar shuni ko‘rsatadiki, insonning kasbiy rivojlanishi butun hayot davomida sodir bo‘ladi va faqat bir yoki bir nechta davrlar bilan cheklanmaydi.

          Kasbiy rivojlanish jarayoni individual ravishda o‘ziga xosdir, chunki u sodir bo‘ladigan o‘ziga xos shartlardan iborat. Kasbiylashtirish bosqichlari faoliyat predmetiga turli talablar bilan birga keladi. Ushbu bosqichlarning har birida kasbiy vazifalarni bajarish uchun shaxsning faoliyati shaxsiy xususiyatlarning yig‘indisi bilan to‘liq belgilanadigan funktsiyalarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lib, ular tarkibi, ahamiyati va intensivligi bilan bir-biridan farq qilishi mumkin. Pedagogning o‘z pozitsiyasi, kasbiy rejalari, xatti-harakatlar strategiyasi, maqsadlari va harakat dasturlari, faoliyat natijalariga munosabati va boshqa o‘ziga xos xususiyatlari bilan shakllanishi inson rivojlanishining qonuniyatlarini, aqliy tarkibidagi o‘zgarishlarni ko‘rsatish natijasidir.

 

---

Taqdimotni ko'rish