Mavzu O‘zaro munosabatlarni o‘rnatishga qaratilgan muloqot maneralari
Mavzu: O‘zaro munosabatlarni o‘rnatishga qaratilgan muloqot maneralari
Primitiv aloqa darajasi eng keng tarqalgan va eng samarasiz deb hisoblanadi. Biror kishi bu suhbatdoshni sherik sifatida emas, balki mavzu sifatida (boshqasi istamaydi, lekin istayman va men xohlayman, boshqasi istaydi, lekin men xohlamayman, men istamayman). sheriklar bir-birini tushunmaydilar, faqat o‘zlarini anglash alomatlarini ishlatadilar, o‘zlari kabi narsalarni talab qiladilar, bir-birining istagiga qaramasdan, ular xohlagan narsani qiladilar, aloqaning oxirida boshqalarga befarq bo‘ladilar (haqoratlar, kechirimlar, tahdidlar, .
Bizning so‘zlarimiz bizdan ko‘ra ko‘proqdir. So‘zlar biz bilmagan xatti-harakatlar va energiya modellariga to‘la. Bizning so‘zlarimiz bilan, bu jismoniy dunyoda o‘z haqiqatimizni yaratamiz. Biz doimo biz aytayotgan narsalar bilan dasturlashadigan maydon deb ataladigan juda nozik energiya darajasi mavjud. Va u holda biz o‘zimiz bo‘lamiz. Milton Eriksson ilk bor 1970 va 1980-yillarda tanishgan va bu haqda o‘qish va yozishni boshlagan. Bunga hush kelibsiz hipnotik holat deyiladi. Va u ochiq ko‘zlar bilan ham mijozlarga qarshi chiqishi mumkin edi.
Pearl, zamonaviy Ericsson, xuddi shunday qildi. Keyinchalik, psixologlarning keyingi avlodi, dastlabki ikkitasini kuzatib, qilgan ishlarini o‘rganib, qoidalarni qayd etdi. Bendler va Grindler NLP - neuro-lingvistik dasturni yaratdi - bu kunlarda dunyodagi ulkan mashhurlik va izdoshlarni qo‘lga kiritadigan narsa.
Manipulyativ insonga yondashish darajasi ibtidoiyga yaqin, ijro etilishi esa an'anaviyga yaqin. Bir sherigimiz g‘alaba qozonish uchun o‘yinda raqib. Manipulyator sherikning zaif nuqtalarini ishlatadi, bilib-bilishni, plashni seztiradi, hushyorlikni kamaytiradi, ba'zi ma'lumotni yashiradi yoki buzadi, teglar bilan to‘ldiradi, afsuslanadi yoki aybdorlikni keltiradi, aksincha, bartaraf qiladi yoki aksincha o‘zgartiradi va bemorni birinchi imkoniyatdan uradi. U suhbatdoshni oshkor qilish, uni tekshirish (hazil, xushomad, shikoyat bilan), reaktsiyani chiroyli qilib tanlaydi va uning asosida faqat muvaffaqiyatli taktikani tanlaydi. Har doim o‘z maqsadlariga erishish yoki shaxsiy maqsadga erishish vositasi sifatida boshqasidan foydalaning. Shu sababli, har doim manipulyator uchun foydalandigi kabi, o‘zini boshqasi o‘zini tutishga majbur bo‘lgan vaziyatni yaratib, vaziyatni va sherigining xatti-harakatlarini har doim nazorat qiladi. Manipulyatsiyaning asosiy vositalari: 1) ehtiyojlarni manipulyatsiya qilish - istaklardan, qiziqishlardan foydalanish; 2) ma'naviy manipulyatsiya - muayyan g‘oyalar va qadriyatlarni shakllantirish; 3) intellektual - o‘z nuqtai nazarini, nuqtai nazarini belgilash; 4) hissiyotlarni manipulyatsiya qilish - sherikning his-tuyg‘ularidan foydalanish; 5) ramziy - ma'lum belgilarga nisbatan barqaror reaktsiyani shakllantirish.
Standartlashtirilgan aloqa darajasi yo‘qligi bilan tavsiflanadi hozirgi rol ishtiroki, rasmiy muloqot, "maskanlar bilan muloqot". Aloqa sohasidagi ushbu yondashuv bilan bog‘liq asosiy muammo - bu sherikning nosog‘lomga qanday xavf solishi va qanday qilib xavfli ekanligini aniqlashdir.
O‘yin aloqa darajasini ko‘rsatadi sherigingizning xushmuomalalik bilan qiziqishi, qiziq bir sherik bo‘lish orzusi, ayni paytda marosimsiz ishtirok etishingiz mumkin (faqat bir nod, qarash, jest). Qobiliyat va chizmachilikni talab qiladi.
Biznes aloqa darajasini talab qiladi sheriklar birgalikda faoliyat yuritish uchun kayfiyat, ularning sheriklari nimaga o‘xshashligini o‘ylamaydilar, birinchi navbatda biznes va unga qiziqish bo‘lgan bo‘lsa, kamchiliklar bir-birlariga kechiriladi (gapirishga qobiliyatsiz, xafagarchilik, buyurtma va boshqalar).
Turli vaziyatlarda turli aloqa darajalari talab etiladi, biroq ularning tanlovi nafaqat shaxsning kommunikativ qobiliyatiga, balki amalga oshirilgan amaldagi vaziyat va faoliyatga, balki, birinchi navbatda, shaxsiy qiymat tizimiga va shaxsga tegishli bo‘lgan guruhning qiymat tizimiga bog‘liq.
Oddiy shaxslararo munosabat deb ataladigan shaxslararo muloqot samaradorligini cheklash mumkin:
Reaksiyalar istagi- birovning vazni beradigan ma'lumotni olish, odam boshqasining qadrini kamaytirishga harakat qiladi, ayni paytda boshqalarning ko‘zida o‘z vaznini ta'kidlaydi.
Yoqimli reaktsiyalar -yaxshi yoki imtiyozga ega bo‘lsa, u erda maqtovga sazovor va boshqa birovning hasadidan quvonadi, ularning namoyishlari va ular haqida muzokaralarni uzoq vaqt eslab turadi.
Reaktsiyalarning hasad qilish -u qanday qilib mukofot va tan olish kerakligiga amin bo‘lgani sababli, hasadni yashirish uchun qanday zarurligini anglamaydi.
Yurak-yodgorliklar -boshqa birovning qobiliyatsizligidan quvonadi, chunki u muammoga duch kelgan emas edi.
Ta'qib qilish reaktsiyalari -birinchi navbatda paydo bo‘lgan imtiyozlarni, ularning xizmatlaridan qat'i nazar, imtiyozlarni talab qiladi.
Agressiya reaktsiyalari -jazosizlik hissi tahdid soladi, xafa qiladi va yana ko‘p narsalar.
Tayinlangan reaktsiyalar -u o‘zidan dam olishni istamaydi, boshqasiga mol-mulk sifatida qaraydi, unga yoqadi.
E'tirozsizlik reaktsiyalari -qo‘rqmasdan boshqa birining g‘am-tashvishini anglatadi.
Mojaroni konstruktiv ravishda hal etishga to‘sqinlik qilayotgan sabablar: har qanday narxda g‘alaba qozonish istagi; his-tuyg‘ularga jalb qilish, faqat o‘z manfaatlari uchun kurashish, vaziyat va shaxslar uchun kam bo‘lgan xatti-harakatlarning samarasizligi, zarur muloqot qobiliyatining yo‘qligi (kelishuvga erishish, muloqotga kirish).
Mojaroni hal qilish samaradorligi o‘zlarining ziddiyatlarini va rivojlangan muloqot qobiliyatlarini sog‘lom tahlil qilish qobiliyatiga bog‘liq.
Nizolarda xatti-harakatlar strategiyasi: 1) raqobatni boshqa tomonning manfaatlariga qarshi o‘z manfaatlarini qondirishga erishish istagi sifatida ochiq; 2) hamkorlik - har ikki tomonning manfaatlariga javob berish; 3) kelishuv - o‘zaro o‘zaro kelishuvlar, ya'ni. ikkala tomonning manfaatlarini qisman qondirish; 4) qochish o‘z-o‘zidan turib talab qilmaydi, ammo boshqalarning ehtiyojlarini qondirmaydi; 5) moslashuv - ularning manfaatlarini boshqasiga rad etish.
Strategiyani tanlash vaziyatga bog‘liq. Raqobatning natijasi juda muhim bo‘lsa yoki siz tezda qaror qabul qilishingiz kerak bo‘lsa, unda kuch bor. Qochish - yuqori tuyg‘ular bilan kechikish sifatida. Adaptatsiya - agar muammo uchun ahamiyatsiz yoki muhimroq bo‘lsa, tinchlik saqlanishi va boshqasi uchun ziddiyatning natijasi muhimdir. Ikkala tomon ham bir xil kuchga ega, biroq qarama-qarshiliklar vaqtinchalik bitimga muhtoj. Hamkorlik - muammoni hal etish har bir kishi uchun muhim va mojarolar uzoq muddatli munosabatlarning faqat bir qismidir.
Oʻzbek tilining izohli lugʻatida nizo tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi: “Nizo – bu oʻzaro kelishmovchilik yoki qarama-qarshilik, dushmanlik, adovat oʻrtasida tugʻilgan holat, munosabat; ixtilof, nifoq”.
Adovat, ixtilof, nifoq tufayli oʻzaro janjallar sodir boʻladi. Odamlar janjal haqida oʻylaganlarida dushmanlik, qoʻrqitish, bosqinchilik, tortishuv kabi noxushliklarni nazarda tutishadi.
Jamoa a’zolari orasida nizolarning koʻpchiligi quyidagi sabablar tufayli sodir boʻladi:
1. Resurslarni taqsimlashdagi adolatsizlik.
2. Vazifalarning oʻzaro bogʻliqligi.
3. Maqsadlardagi har xillik.
4. Erkinlik, mustaqillik va oʻzaro qadrni bilishdagi har xillik.
5. Manmanlik, qaysarlik.
6. Kommunikatsiya - oʻzaro aloqaning qoniqarsizligi.
Nizolarning asosan toʻrt xili koʻp uchrab turadi: ichki shaxsiy nizo, shaxslararo nizo, shaxs va guruh oʻrtasidagi nizo, guruhlararo nizo. Shuningdek, xususiyatiga koʻra quyidagilarga boʻlinadi: ochiq nizolar, yopiq nizolar, obyektiv nizolar, konstruktiv nizolar, destruktiv nizolar.
Ichki shaxsiy nizo bir kishining uziga bir-biriga zid topshiriqlar berilib, rahbarning pirovard talabi bir-biriga mos kelmay, bajaruvchi bunday holda nima qilishini bilmay xunob boʻlgan hollarda vujudga keladi.
Shaxslar oʻrtasidagi nizo koʻp hollarda ularning u yoki bu masalaga boʻlgan nuqtai nazarining mos tushmasligi, rahbarlar oʻrtasida resurslarni taqsimlash, xodimlar bilan rahbar oʻrtasida ish sharoitini qoniqarsizligi kabilar yuzasidan vujudga kelishi mumkin.
Ochiq nizolar odatda qarama-qarshi tomonlarning koʻz oldida, toʻgʻridan-toʻgʻri vujudga keladi. Ular toʻqnashish sodir boʻlgunga qadar toʻliq yetilgan boʻladi. Bunday nizolar rahbariyat nazorati ostida turganlingi sababli korxona uchun unchalik xavf tugʻdirmaydi va ularni boshqarish oson kechadi.
Yopiq nizolar oʻta xavflidir. Bunday nizolarni asta-sekin, belgilangan fursatda portlaydigan minaga oʻxshatsa boʻladi. Agar nizo hali «yetilmagan» yoki ularni odamlar nigohidan yashirilsa, boshqacha qilib aytganda nizo kishilar «ichida» boʻlsa, bilingki, bu nihoyat xavfli va uni boshqarish juda qiyin.
Obyektiv nizolarga korxonaning rivojlanish jarayonida yuzaga chiqadigan real kamchiliklar va muammolar bilan bogʻliq nizolar kiradi. Bu nizolar amaliy nizolar boʻlib ishlab chiqarishni rivojlantirish, rahbarlik uslubini takomilashtirish, korxonada normal «ruhiy iqlim» ni yaratish uchun xizmat kiladi.
Subyektiv nizolarga kishilarning u yoki bu voqelikka boʻlgan shaxsiy fikrlarining turlichaligi oqibatida vujudga keladigan nizolar kiradi. Bu nizolar tabiati buyicha his-tuygʻuga, hissiyotga berilish, qiziqqonlik oqibatida yuzaga chiqadi.
Konstruktiv nizolar korxona maqsadiga muvofiq oʻzgarishlar qilinishi, oqibatda esa nizo chiqadigan obyekt (sabab)ni bartaraf etishni nazarda tutadi. Agar nizo qech qanday asosga ega boʻlmasa, unda bu nizo destruktiv nizo, deb yuritiladi. Bunday nizolar xodimlar oʻrtasidagi munosabatlarni barbod etadi, soʻngra ishlab chiqarish jarayonini, boshqaruvchilarni izdan chiqarish payida boʻladi.
Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar.
Nizoning kelib chiqishi va toʻqnashishning sodir boʻlishi bir butun jarayon boʻlib, bu jarayon quyidagi bosqichlarni oʻz ichiga oladi: nizoli vaziyat, nizo sabablari, nizoning kengayib ketish mumkinligi, vaziyatni sezish, nizo kelib chiqishi, nizoni boshqarish, funksional va disfunksional oqibatlar.
Nizoning yettita funksional oqibati ma’lum. Bu oqibatlar nizoni boshqarishning ijobiy samara berganligini ifodalaydi.
Bu oqibatlar faqat salbiy tomonga ishlaydi va nizo yetilmagan boʻlsa – yetiltirishga, toʻxtab turgan boʻlsa - qoʻzgʻatishga, jiddiy boʻlmasa– jiddiylashtirishga, toʻqnashish ehtimoli boʻlib turgan boʻlsa uni amalga oshirishga xizmat qiladi.
Nizolarni boshqarish va ularni bartaraf etish.
Nizoli vaziyatlarni boshqarishning bir qator samarali usullari mavjud. Ularni quyidagi ikki yirik guruhga boʻlish mumkin.
Tarkibiy-tashkiliy usullarga quyidagilar kiradi.
Ishga boʻlgan talabni tushuntirish usuli. Bu usul disfunksional usulga mutlaqo zid boʻlib, bunda har bir xodim va boʻlimlardan qanday natija kutilishi tushuntiriladi.
Muvofiqlashtirish va integratsiyalash usuli. Bu usul ogʻzaki buyruq (amr) zanjiri deb yuritiladi. Boshqarishda vakolatlar iyerarxiyasini, ya’ni mansablarga koʻra darajama-daraja bevosita itoat etish, boʻysunish tartibini oʻrnatish kishilarning oʻzaro harakatlarini, korxona ichidagi axborotlar oqimini, qarorlar qabul qilishni tartibga tushiradi, muovfiqlashtiradi.
Umumtashkiliy (kompleks) maqsadlar. Bu usulning mohiyati – barcha qatnashchilarning harakatini, butun kuchini bosh maqsadning amalga oshishiga safarbar qilish.
Mukofotlashtirishning tarkibiy tizimi. Disfunksional oqibatlardan xoli boʻlish hamda kishilarning hatti-harakatlariga ijobiy ta’sir oʻtkazish tufayli, kelib chiqishi mumkin boʻlgan nizolarning oldini olish va ularni boshqarish uchun mukofatlash tizimi keng qoʻllaniladi.
Nizoli vaziyatlarning oldini olish yoki ziddiyatini yumshatishning beshta strategik usuli ma’lum.
Uzoqlashish. Komil inson janjaldan uzoqlashishga harakat qiladi. Kelishmovchilik avjiga chiqqanda u muhokamaga qatnashmaydi. Bunday usul nizoli vaziyatning yechilishiga manfaatdor boʻlmagan va oʻzaro munosabatlarning zoxiriy yaxshiligicha qolishini istashgan hollarda tomonlar tarafidan qoʻllaniladi.
Silliqlashish. Bu usul kishilarni yaxshilikka undash yoʻli bilan nizoni bartaraf qilishga qaratilgan. Ziddiyatli vaziyatda qarama-qarshi tomonlar bir-biri bilan xushmuomalali boʻlishga, arzimagan narsaga achchiqlanish, umuman, bir vaqtning oʻzida birga suzayotgan qayiqni «qaltis tebratish» yaramasligiga chaqirishadi.
Majburlash – bu tomonlardan birining xohish irodasini, soʻzini majburan, zoʻrlab qabul qildirishdir. Bunday strategiyani qoʻllaydigan tomon tajovuzkorlik bilan oʻz xohishini qarshi tomonga majburlab oʻtkazadi.
Kelishuv. Nizoli holatdan muvaffaqiyatli chiqishning eng muhim sharti – bu murosaga kela olishdir. Kelishuv bilan nizolarni hal etish, bu yuqori baholanuvchi strategik usul boʻlib, bunda ikkala tomonni qanoatlantiruvchi yechimga kelinadi.
Muammoni hal qilish. Bu usul barcha tomonlarni qanoatlantiruvchi yechimini topish uchun nizoni chiqaruvchi sabablarni chuqur tahlil qilish va barchaning fikrlarini inobatga olishga asoslanadi. Bu usul tarafdorlari oʻzlarini maqsadiga boshqalar maqsadi orqali emas, balki nizoning eng oqilona yechimini topish evaziga erishishni xohlaydilar.
GLOSSARIY
Muloqot - yunoncha soʻz bo‘lib, suhbatlashuv, shaxslararo suhbat va oʻzaro fikr almashuv maʼnosini bildiradi hamda ikki yoki undan ortiq kishilarning soʻzlashuvida paydo boʻladi.
Ijtimoiy masofa - koʻproq begona odamlar bilan muloqot va rasmiy muloqot masofasi.
Ommaviy masofa - – turli xil auditoriyalar oldida chiqishlar va unga ko‘ra masofa.
Samarali muloqot - Hayotning muhim bir qismi va inson faoliyati boshqa odamlar bilan muloqot qilishdir. Insonlar bilan aloqalarni o‘rnatish, o‘zaro hamkorlik qilish va uni to‘g‘ri yo‘nalishga yo‘naltirish qulayligi ko‘plab vazifalar va tashabbuslarning muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam beradi, maqsadlarga erishishga yordam beradi, yaxshi kayfiyat va do‘stona hissiy munosabatlarni yaratadi.
Yopiq nizolar - nizolar oʻta xavflidir. Bunday nizolarni asta-sekin, belgilangan fursatda portlaydigan minaga oʻxshatsa boʻladi. Agar nizo hali «yetilmagan» yoki ularni odamlar nigohidan yashirilsa, boshqacha qilib aytganda nizo kishilar «ichida» boʻlsa, bilingki, bu nihoyat xavfli va uni boshqarish juda qiyin.
Konstruktiv nizolar - korxona maqsadiga muvofiq oʻzgarishlar qilinishi, oqibatda esa nizo chiqadigan obyekt (sabab)ni bartaraf etishni nazarda tutadi. Agar nizo qech qanday asosga ega boʻlmasa, unda bu nizo destruktiv nizo, deb yuritiladi. Bunday nizolar xodimlar oʻrtasidagi munosabatlarni barbod etadi, soʻngra ishlab chiqarish jarayonini, boshqaruvchilarni izdan chiqarish payida boʻladi.
FOYDALANISH TAVSIYA ETILADIGAN O‘QUV-USLUBIY ADABIYOTLAR RO‘YXATI.
I. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari
1. Mirziyoyev Sh.M., Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016-yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017- yil 14-yanvar // Sh.M. Mirziyoyev. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017. – 104 b.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyevning 2020-yil dekabrdagi Oliy Majlisga Murojaatnomasi. (2020-yil 29-dekabr).
II. Normativ-huquqiy hujjatlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – T.: “O‘zbekiston”, 2021. 2. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida” 2020-yil 23-sentabrdagi O‘RQ-637-son Qonuni
3. O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekistonning yangi yanada takomillashtirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2020-yil 6-noyabrdagi PQ-4884-son qarori.
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xalq ta’limi sohasidagi
ilmiy-tadqiqot faoliyatini qo‘llab-quvvatlash hamda uzluksiz kasbiy rivojlantirish
tizimini joriy qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2021-yil 25-yanvardagi
PQ-4963-son qarori.
7. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi
xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida” 2019-yil 29-apreldagi PF-5712-son Farmoni.
8. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Zamonaviy maktab”larni
tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 27-noyabrdagi PQ-4537-son
qarori.
9. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Professional ta’lim tizimini
yanada takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” 2019-yil
6-sentabrdagi PF-5812-son Farmoni.
10. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Maktabgacha hamda
umumta’lim tashkilotlari faoliyatini tekshirish ishlarini tartibga solish choratadbirlari to‘g‘risida” 2019-yil 25-apreldagi 352-son qarori.
11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” 2017-yil
7-fevraldagi PF-4947-son Farmoni.
12. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o‘rta ta’lim to‘g‘risidagi Nizomni tasdiqlash haqida” 2017-yil 15-martdagi 140-son qarori. jamg‘armasini tashkil etish to‘g‘risida” 2019-yil 17-apreldagi 321-son qarori.
14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yoshlarni ma’naviy-axloqiy va
jismoniy barkamol etib tarbiyalash, ularga ta’lim-tarbiya berish tizimini sifat boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” 2018-yil
5-sentabrdagi PQ-3931-son qarori.
16. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘quv
asbob-uskunalari va anjomlarining xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik
reglamentni tasdiqlash haqida” 2017-yil 2-iyundagi 345-son qarori.
17. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Xalq ta’limi
xodimlarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimini tashkil etish tartibi to‘g‘risidagi
nizomni tasdiqlash haqida”gi 2022-yil 17-yanvardagi 25-son qarori.
III Maxsus adabiyotlar
1. Djaylavov A. Ta’lim sohasida interaktiv davlat xizmatlaridan foydalanish texnologiyalari (malaka oshirish kurslari tinglovchilari uchun uslubiy
qo‘llanma). - A.Avloniy nomidagi XTXQTMOMI, 2016.
2. Ishmuhamedov R.J, Yuldashev M.A, “Ta’lim va tarbiyada innovatsion
pedagogik texnologiyalar”. T.: “Nihol”, 2013.
3. Paxrutdinov Sh. Global axborot jamiyati va mediata’lim. –T.: 2015.
4. Rustamova N. Mediata’lim va mediamadaniyat: nazariya va amaliyot. –T.: “Muharrir”, 2015.
5. Saidov U. Nutq madaniyati va notiqlik san’ati. ‒T.: “Akademiya”, 2007.
6. Tolipova J.O. Pedagogik texnologiyalar – do‘stona muhit yaratish omili. -T.: YUNISEF, 2005.
Elektron ta’lim resurslari
1. https://onlinedu.uz/
2. https://avloniy.uz/uz
3. https://ru.wikipedia.org
4. https://www.oecd.org/
5. http://www.gov.uz
6. https://www.uzedu.uz/
7. https://www.bimm.uz/ru
8. http://ziyonet.uz/ru
Taqdimotni ko'rish